Erkan ÇAKIR^a

Bu çalışmada Mâturîdî’nin Kur’an lafızlarının anlamını belirlerken kullandığı hikmet ölçütünü ince-ledik. Lafızların zâhir ve bâtın veya hakikat ve mecâz şeklinde birincil ve ikincil anlamlarından bahse-dilmiştir. İslâm Tarihinde kimi ekoller bâtın dedikleri içsel manayı önceler, hatta yegâne mana olarak görürken bir diğer kesim de zâhir manayı yegâne mana olarak görmüştür. Neticede bir yanda nassların herhangi bir sabite olmadan lafız ve bağlamdan kopuk olarak yorumlanması söz konusu olurken diğer yanda literal bir okuma ortaya çıkmıştır. Her iki tutum da birtakım sorunlara sebep olmuştur. Ayrıca bir lafzın hakikî veya mecâzî anlamlarından hangisinin kastedildiğini tespit de önemli bir problem olmuş-tur. İşte bu noktada Mâturîdî hikmet ölçütünden bahsetmektedir. Bir delil olmadığı sürece lafızların zâhir-bâtın ve hakikat-mecâz manalarının önceliği yoktur. Kur’an’dan örneklerle gerçek anlamın hik-metin gösterdiği mana olduğunu söylemiştir. Hikmetin gösterdiği mana, lafzın asıl anlamı olup hitap sahibinin lafza yüklediği anlamdır. Bu anlam hitaptaki hikmeti anlamakla tespit edilebilir. Yoksa lafızla-rın bir veya farklı oluşu anlamın bir veya farklı olduğunu göstermez. Kuralsız bir işlem olmayan te’vîlde hikmetin tespiti de kuralsız olamaz. Biz bu çalışmamızda Mâturîdî’nin Te’vîlâtü’l-Kur’ân adlı eserinden hareketle hikmetin belirlendiği ölçütleri yedi ana başlık altında inceledik. Bunlar Kur’an bütünlüğü, rivâyet, çelişkisizlik, akıl, dil, icmâ-ümmetin uygulaması ve kıraat şeklindedir. Sonuç olarak Mâturîdî’nin bir lafzın anlamını tespitte ilişkili olan bütün ölçütleri işlettiğini, çelişkisi olmayan tüm te’vîlleri muhtemel görürken diğerlerini hayal ürünü ve batıl olarak nitelediğini gördük. Onun ortaya koyduğu bu hikmet ölçütünün günümüz tefsir çalışmaların objektifliği açısından değerli olduğunu dü-şünüyoruz.

In this study, we examined the criterion of wisdom used by Maturidi while determining the meaning of the words of the Qur'an. The primary and secondary meanings of the words in the form of zahir (apparent) and batin or truth and metaphor have been mentioned. In the history of Islam, some schools gave priority the inner meaning which they called batin even while they saw it as the only meaning, another group saw the apparent meaning as the only meaning. As a result, on the one hand, the verses were interpreted as out of the word and context without any constant, on the other hand, a literal reading emerged. Both attitudes have caused some problems. In addition, it has been an important problem to determine which of the literal or metaphoric meanings of a word is meant. At this point, Mâturîdî mentioned the criterion of wisdom. As long as there is no evidence, the zahir-batin and truth-metaphor meanings of the words do not have priority. With examples from the Qur'an, he said that the true meaning is the meaning shown by wisdom. Wisdom meaning is the real meaning of the word and it is the meaning that the addressee attributes to the word. This meaning can be determined by under-standing the wisdom in the address. Otherwise, the fact that the words are same or different does not indicate that the meaning is same or different. In ta'wil (interpretation) which is not an unlawful proce-dure, the determination of wisdom can not be without rules. In this study, based on Mâturîdî's Te'vîlâtü'l-Kur'an, we examined the criteria by which wisdom is determined under seven main head-ings. These are the unity of the Qur'an, narration, non-contradiction, reason, language, ijma- the prac-tice of the ummah and recitation. As a result, we have seen that Mâturîdî used all the criteria related to determining the meaning of a word, saw all Ta’wils without contradiction as probable, while describing the others as imaginary and superstitious. We consider that this criterion of wisdom put forward by him is valuable in terms of the objectivity of today's tafsir studies.