İslâmi Araştırmalar Dergisi

Kindī’nin Metafiziği: Fi’l-Felsefeti’l-̉Ūlā Üzerine / Al-Kindī’s Metaphysics: On fi’l-Falsafa al-‘Ūlā

Cilt/Sayı

2023 34. cilt - 2. sayı

Yazar

Eyüp ŞAHİN^a

^aAnkara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü, İslam Felsefesi ABD, Ankara, Türkiye

Öz

İlk İslâm filozofu Ebū Yāʻḳūp Ibn Isḥāḳ el-Kindī (ö. 873), Aristoteles’in (ö. M.Ö. 322) kullandığı terimle uyumlu olarak fi’l-Felsefeti’l-̉Ūlā adını verdiği risalesinde metafiziğin adıyla, meselesinin İlk Gerçek (el-Ḥaḳḳu’l-Evvel) ve İlk Sebep (es-Sebebu’l-Evvel) oluşu arasında bir bağ kurar. Kindī, Tanrı’yı merkeze alan teolojik temelli metafiziğini ‘sebeplilik-Gerçek Sebep’ ve ‘birlik-Gerçek Bir’ kavramları üzerine inşa eder. Terminolojisi ve kullandığı kavramlara bakılırsa onun Grek metafizik geleneğinin renklerini taşıdığı görülür. Bu bakımdan Kindī’nin, fi’l-Felsefeti’l-̉Ūlā’sı, hem günümüze ulaşan risaleleri hem de metafiziğe dair metinler arasında en önemlilerinden biridir. Fi’l-Felsefeti’l-̉Ūlā, İslam felsefesi tarihinin metafizik alanında Grek felsefi geleneğin bir devamı olarak kaleme alınmış ilk kurucu metin olma özelliğine ilave olarak, sonraki dönemde metafiziğe dair üretilen metinlere istikamet vermesi açısından da son derece değerlidir. Bilindiği gibi Aristoteles’ten itibaren metafiziğin konusu, gayesi ve amacı hep tartışılagelmiştir. Bu bağlamdaki tartışmaların odak noktasını metafiziğin teoloji mi yoksa ontoloji mi olduğu sorusu oluşturur. Her şeyden önce Aristoteles’ten de kaynaklanan bu sorun Kindī’de Tanrı’yı merkeze alan bir metafiziğe dönüşmüştür. Öte yandan hem Türkçede hem de İngilizcede fi’l-Felsefeti’l-̉Ūlā hakkında azımsanmayacak bir literatür oluşmuştur. Bu yazı, ne buna dair üretilen çalışmaları ele almak ne de metafiziğin teoloji-ontoloji arasında gidip gelen konusuna yönelik bir tartışmayı merkeze almak gayesiyle ele alınmamıştır. Bu yazının temel motivasyonu, Kindī’nin, İslâm’da metafizik geleneğinin oluşmasındaki rolüne binaen, teolojik-ontolojik temelli farklılaşan görüşleri içeren ve ele aldığı tüm meseleler bakımından kendisinden sonra oluşan metafiziğe dair geleneği etkilemiş olmasıdır. Bu nedenle, onun metafiziğinin konu, gaye ve dayandığı ilkeler de dâhil anlaşılması, kendisinden sonra gelen başta Fārābī (ö. 950) ve İbn Sīnā (ö. 1037) olmak üzere diğer filozofların, ayrıştıkları hususiyetler ve bunların temelleri ile birlikte anlaşılmalarını kolaylaştıracaktır.

Anahtar Kelimeler

Kindī; metafizik; Tanrı; bir; yaratma

Abstract

The first Islamic philosopher, Abū Yāʻqūb Ibn Isḥāq al-Kindī (d. 873), in his treatise he named fi’l-Falsafa al-‘Ūlā in accordance with the term used by Aristotle (d. 322 BC) sees a parallelism between the name of metaphysics and the fact that its fundamental issue was the First Truth (al-Ḥaqq al-Awwal) and the First Cause, that is, God. Al-Kindī builds his theologically based metaphysics upon the concepts of ‘causality-true Cause’ and ‘unity-true One’. Al-Kindī’s fi’l-Falsafa al-‘Ūlā is one of the most important works among both his extant treatises and texts on metaphysics. Fi’l-Falsafa al-‘Ūlā, in addition to being the first founding text written as a continuation of the Greek philosophical tradition in the field of metaphysics in the history of Islamic philosophy, is also extremely valuable in terms of giving direction to the texts produced on metaphysics in the later period. As it is known, the subject, aim and purpose of metaphysics have always been discussed since Aristotle. The focus of the discussions in this context is the question of whether metaphysics is theology or ontology. Above all, this problem, which also goes back to Aristotle, has turned, in al-Kindī, into a metaphysics centered on God. On the other hand, there is a considerable amount of literature on fi’l-Falsafa al-‘Ūlā in both Turkish and English. This article has not been written with the aim of addressing the studies produced on this subject, nor to center a discussion on the subject of metaphysics that oscillates between theology and ontology. The main purpose of this article is that al-Kindī, based on his role in the formation of the metaphysical tradition in Islam, influenced the tradition of metaphysics that emerged after him in terms of all the issues he dealt with and which included differing views on theological-ontological basis. Therefore, understanding his metaphysics including the subject, purpose and principles on which it is based will facilitate the understanding of other philosophers, especially al-Fārābī (d. 950) and Avicenna (d. 1037), along with the points on which they differ.

Keywords

Al-Kindī; metaphysics; God; one; creation

« Önceki