Salih AYDIN^a

Bu makalede, müstefâd aklın, insan nefsinde gelişen tabii akıldan mahiyetçe farklı olduğu, müstefâd aklın kaynak itibarıyla vahiyden istifade eden insani akıl olduğu iddiası kanıtlanmaya çalışılacaktır. Fârâbî’de bilfiil akıl ölümsüzlüğün genel şartı, müstefâd akıl ise ebedî saadetin özel şartıdır. Bilkuvve ve bilfiil akıl aşamaları insanın tabii ve yaratılışında doğup gelişen aklı, müstefâd akıl ise üst akıldan işitmeyle istifade edilen aklı ifade etmektedir. Birinci kısım akliyâtı ifade ederken ikinci kısım semiyyâta denk düşmektedir. Birinci aklediş, mahsûsât âleminden elde edilen “mücerredat,” müstefâd akıl ise ma‘kûlât âleminden istifade edilen “müfârikât” olarak alınmıştır. Filozofun akıl nazariyesini ortaya koyarken Peripatetik ve Helenistik kaynaklardan yararlanmış olmasını kabul etmekle birlikte, bunlardan başka farklı referanslarının da olabileceği göz önünde tutulacaktır. Sonuç olarak bu makalede, Fârâbî’nin Hz. Ali merkezli ve kendi kültür geleneğinde zaten var olan bir akıl anlayışına uygun olarak konuyu özgün bir şekilde değerlendirdiği iddia edilmektedir.

This paper deals with the difference between acquired intellect, and natural parts of human`s intellect. For al-Farabi actual intellect is the general condition of immortality whereby acquired intellect is the special condition of eternal happiness. The stages of potential and actual intellects mean the intellect that exist in the nature of human and develop after birth; however acquired intellect means the intellect that benefits from superior intellect by hearing. The first part is based on intellect and the second part is based on hearing. The natural intellect deals with for the process of abstraction of sensibles from sensible word while the acquired intellect deals with the entities from separated realm. Also, it will be taken into consideration that al-Farabi while putting forward his theory of intellects might have benefitted from Peripatetic’s and Hellenistic sources as well as some others. As a result, it is claimed in this paper that al-Farabi evaluated the issue authentically, based on an intellect understanding that already exist in his own tradition cantered around the thoughts of Imam Ali.