Salih AYDIN^a

Bu makale Ebû Nasr Fârâbî’nin, Peygamberin ahiret hayatına yönelik görüşleri hakkında, bunların kocakarı masallarından ibaret olduğunu söylediği iddiasını irdelemektedir. Bu söylemi İbn Tufeyl ve İbn Rüşd eleştirel ve olumsuz anlamda dillendirmiş, İbn Bâcce ve İbn Seb‘în gibi İslam Filozofları bu hususta Fârâbî’yi savunan bir tavır sergilemişlerdir. Batı’da ve İslam dünya-sında çoğu İslam Felsefesi ve Fârâbî çalışanları da bu hususu İbn Tufeyl ve İbn Rüşd’ün iddiası üzerinden ele almışlar, İbn Bâcce’ye ve İbn Seb‘în’e itibar etmemişlerdir. Sonra Fârâbî’nin bu ifa-deyi ne maksatla ve hangi kısıtlamalarla ve kayıtlarla söylediği tam olarak belli değildir. Fârâbî, uhreviyât ile ilgili tasvirlerin hakiki değil, mecazi olduğunu söylemiş ve bu okuyucular tarafından kocakarı masalına indirgeme ve inkar etme olarak değerlendirilmiş olabilir. Diğer taraftan Fârâbî insan aklının ayrık Faal Akıl ile ittihâd etmesinden değil, bağlantı kurup ittisâl etmesinden bah-setmesi, dolayısıyla ittihâd düşüncesini yadsıması, insanın akılsal varlığının ölümsüzleşmesini sağlayacak imkândan mahrum kalması olarak değerlendirilmiş olabilir. Mutlak manada kocakarı masalları olarak da görmüş olabilir fakat bu kendi eserlerinden tespit edilmiş değildir. Bunların aksine Fârâbî, İskender Afrodisî’nin ölüm sonrası ferdi hayat ve buna dair anlatılanların kocakarı masalı olduğu şeklindeki yorumunu kabul etmemiş, Aristoteles’i yanlış anlaması bağlamında de-ğerlendirip reddetmiş de olabilir. Bu iddia sadece Fârâbî’nin Aristoteles’e ait Nikomakhos’a Etik adlı esere yaptığı kayıp Ahlâk Şerhi’ne dayalı olarak ileri sürülmüştür. Bu durum meselenin aslı-nın araştırılmasını zorlaştırmıştır, çünkü eserin ilgili parçaları kayıptır. Bu makalenin temel hede-fi, Fârâbî bu ifadeyi kullanmış mıdır, kullanmışsa ne anlamda ve hangi bağlamda kullanmıştır ve filozof doğru anlaşılmış mıdır, gibi sorulara cevap aramaktır.

This study examines that claim that al-Farabi took the prophetic depictions of the Hereafter to be mere old wives’ tale. Ibn Tufayl and Averroes expressed this Farabian discourse in a critical and negative sense, and Islamic philosophers such as Avempace and Ibn Seb'in took a position in defense of al-Farabi in this regard. Most of the studies conducted on Islamic Philosopy and on al-Farabi, in the West and the in the Islamic world alike, also dealt with this issue through the claim of Ibn Tufayl and Averroes, and did not consider Avempace and Ibn Sab'in. It is not clear for what purpose and with what restrictions and records he then uttered this statement. He may have viewed those prophetic depictions of the Hereafter as metaphorical renderings and not as literal representations, but his readers may similarly have taken his reading to be tantamount to reducing those prophetic utterances to old wives’ tale and to repudiating them. It seems that al-Farabi rejected Alexander of Aphrodisia’s interpretation that the individual life after death and what was told about it were an old wives’ tale, and he may have even repudiated him for miscon-struing Aristotle. This claim was made only on the basis of Fârâbî's lost Moral Commentary on Aristotle's Nicomachean Ethics. This has made it difficult to investigate the origin of the matter as the relevant parts of the work are missing. The main objective of this article is to seek answers to questions such as whether al-Fârâbî used the expression of “old wives’ tale” and viewed the pro-phetic depictions as such, and, if so, in what sense and in what context, and whether the philoso-pher was understood correctly.