İnceleyeceğimiz eser, klasik İslâm düşüncesinin meselelerinden felekler ve bağlantılı olarak gök akılları, küreleri ve nefisleri hakkında hem tarihsel bir akış sunmakta hem de Gazzâlî’nin Tehâfütü’l-felâsife’si ve ona yapılan şerhlerini merkeze alarak sistematik bir karşılaştırma yap-maktadır. Eser, klasik İslâm düşüncesine aktarılan ve genellikle Antik/Helenistik felsefî mirasın bir birikimi kabul edilen fizik âlem ile metafizik gerçeklik arasındaki irtibatı sağlamada, gökselle-rin İslâm düşüncesindeki seyrini tartışmaya açmaktadır. Feleklerin canlılığı, hareketlerindeki bi-linç düzeyi ya da iradeleri ve aklî olarak ortaya koydukları epistemik faaliyetler, bu konunun İs-lâm düşüncesinde hem bir mesele olarak tartışılmasını sağlamış hem de İslâm inancının aklî ve felsefî açıdan yeni bir tarzda yeniden yorumlanmasında etkili olmuştur. Bunlarla beraber eser, felekler bağlamında gök akılları, nefisleri, küreleri ve onlar üzerinden yapılan müktesebâtın, Tehâfüt ve onun şerhleri üzerinden de bir tartışma zemini oluşturduğunu belirtmektedir. Bu açı-dan Gazzâlî, yöntemi kelâmdan, sistematiği felsefeden neşredilen eseri Tehâfüt’te filozofların aklî yetersizliğini ortaya koymak istercesine, onlar tarafından göksellere biçilen rolün hem dinî hem de aklî olarak tutarsız olduğunu iddia etmiştir.

The work we are going to examine both presents a historical flow about the celes-tial minds, spheres, and souls, which are the issues of classical Islamic thought, and makes a systematic comparison by centering al-Ghazali’s Tahafut al-Falasifa and the commentaries made on it. The work emphasizes that it provides the connection between the physical world and metaphysical reality, which was transferred to classical Islamic thought and generally ac-cepted as an accumulation of Ancient/Hellenistic philosophical heritage and opens the course of the heavens in Islamic thought to discussion. The vitality of the faleks, their level of con-sciousness or will in their movements, and their intellectually epistemic activities have enabled this issue to be discussed as an issue in Islamic thought and have been influential in the rein-terpretation of Islamic belief in a new mental and philosophical way. In addition to these, the work states that the heavenly minds, their souls, their spheres, and the acquis made through them in the context of the faleks constitute a discussion ground through the Tahafut and its commentaries. In this respect, al-Ghazali claimed that the role assigned to the celestials by phi-losophers is inconsistent both religiously and intellectually, as if to reveal the intellectual inad-equacy of philosophers in his work Tahafut, whose method is from kalam and whose systemat-ics is from philosophy.