Mehmet Akif ALTUNIŞIKa
Bu çalışmada, Aliya İzzetbegoviç’in (öl. 2003) ahlâk anlayışı değerlendirilmektedir. Aliya, hayatı anlamlandırmanın temel ölçütü olarak gördüğü ahlâkı, daha çok temelleri bağlamında tartışmaktadır. O, ahlâkın temelinde din olduğunu savunmakta ve ahlâkın din haricinde akıl, evrim ve fayda gibi herhangi bir şey ile temellendirilemeyeceğini iddia etmektedir. Erdemlerin rasyonel bir izahının yapılamayacağını, merhamet gibi hususlarla öne çıkan ahlâkın evrimci bir temelinin olamayacağını söyleyen Aliya, faydacılığın ise menfaat ve bencillikten kurtulamayacağını iddia eder. Yani Aliya, din olmadan gerçek ahlâkın ortaya çıkamayacağını savunmaktadır. Aliya’nın dindışı gördüğü temellendirmelere dair eleştirisini ve ahlâkın sadece din ile temellendirilebileceği iddiasını tartışmak çalışmamızın ana hedefidir. Söz konusu tartışmayı Aliya’nın karşı çıktığı görüşleri savunanların argümanları ile Aliya’nın argümanlarını karşılaştırarak yapmaya çalışacağız. Dindışı ahlâk teorileri eleştiriye açık olmakla birlikte ahlâkın, akıl, evrim ve fayda gibi şeylerle temellendirilmesinin tümüyle başarısız ya da anlamsız olduğunu kanıtlamak pek mümkün görünmemektedir. Ayrıca çok farklı inanç, düşünce ve kültürün hüküm sürdüğü bir dünyada insanların bir kısmının dinden bağımsız olarak ahlâklı olmayı isteyebileceği görmezden gelinemez.
In this study, the moral understanding of Alija Izetbegovic (d. 2003) is evaluated. Alija discusses morality, which he regards as the key criterion while interpreting life, mostly within the context of its grounds. He argues that the ground of morality is religion and claims that morality cannot be grounded on any concept such as reason, evolution, and practical use except for religion. Expressing that a rational explanation cannot be presented for virtues and an evolutionary ground is out of the question for morality, which is featured by concepts like compassion, Alija claims that utilitarianism cannot elude interest and selfishness. In other words, Alija argues that true morality cannot be revealed without religion. The main purpose of our study is to discuss Alija’s criticism of the grounds he regards as secular and his claim stating that morality can only be grounded on religion. We are going to try to conduct this discussion by comparing the arguments of Alija with the arguments of those who support the ideas objected by Alija. Secular moral theories are open to criticism; nevertheless, it does not seem possible to prove that it is completely ineffective or unreasonable for morality to be grounded on concepts such as reason, evolution, and practical use. Moreover, in a world where various beliefs, opinions, and cultures prevail, it cannot be ignored that some people may wish to be moral independently of the religion.
